In de klas bij Dick van der Hoeven
Een brede glimlach siert het gezicht van TOA Dick van der Hoeven. Op gepaste afstand word ik op een druiligere donderdag welkom geheten op het Canisius College in Nijmegen. Directe aanleiding voor deze ontmoeting zijn de havo-eindtermen, zoals verwoord in de syllabus van het College voor Toetsen en Examens: de kandidaat kan eigenschappen van ioniserende straling en de effecten van deze straling op mens en milieu beschrijven. Ook kan de kandidaat medische beeldvormingstechnieken beschrijven en analyseren aan de hand van fysische principes en de diagnostische functie van deze beeldvormingstechnieken voor de gezondheid toelichten.
“Ik ben niet zo van het natuurkunde met het krijtje”
TOA en Stralingsdeskundige Dick van der Hoeven , Canisius College Nijmegen
Passend Practicum
In de zoektocht naar inspiratie voor een passend practicum voor 3-havo-leerlingen over ioniserende straling, plaatsen we oproepen op Linkedln en NVON’s toa-forum. Dit levert tal van bruikbare ideeën op, zoals: 1) Samen met de klas popcorn bakken (na hoeveel tijd zijn vijftig van de honderd corns gepopt? En is na twee keer die tijd een glimlach 75% gepopt?) en 2) het berekenen van de halfwaardetijd van bierschuim met gebruik van Geiger Mullertellers aan licht radioactieve preparaten, zoals rookmelders.
‘Zijn Röntgenapparaat’
Een van de leukste reacties was van stralingsdeskundige en, zo bleek niet veel later, rasverteller Dick van der Hoeven. Hij nodigde ons op school uit voor een demonstratie met ‘zijn röntgenapparaat’. Want hoewel vanzelfsprekend eigendom van school, geldt het apparaat wel een beetje als Dick’s eigen demo-installatie. Achter de aanschaf en het onderhoud van ieder onderdeel van de installatie zit een eigen verhaal. Zo wist Dick jaren geleden via Marktplaats een fraaie röntgenbuis te bemachtigen van een tandarts die met pensioen gaat. “Bij de eigendomsoverdracht vond de tandarts het overigens wel belangrijk dat ik bekwaam was om het apparaat te bedienen. Vond ik wel voor hem pleiten. En daar stond ik dan dus in de woonkamer van een vreemde met al mijn papieren en diploma’s”, zo herinnert Dick zich. “De aanschaf via Marktplaats was trouwens wel een buitenkans, want het scheelt wel een paar duizend euro. Nieuw zijn die dingen hartstikke duur!”
Ommanteld met lood
“Daarna ben ik een speciaal op maat gemaakte en gecertificeerde loodcabine en loodglas gaan kopen en heb ik er een bruikbare practicuminstallatie van gemaakt, die met de juiste dikte lood ommanteld is en volledig gecertificeerd. Hartstikke leuk om te doen! Ik houd wel van knutselen en vind het bovendien belangrijk dat leerlingen ook met dergelijke apparatuur eens in aanraking zijn gekomen tijdens de jaren dat ze hier op school zitten. Ik ben niet zo van het natuurkunde enkel met het krijtje.”
Harry’s hand
Dick doet het voorkomen alsof het allemaal de normaalste zaak van de wereld is. Alsof er massa’s scholen zijn waar er toa’s rondlopen die zich gecertificeerd stralingsdeskundige mogen noemen, de richtlijnen van de ANVS (Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming) kunnen dromen en leerlingen op praktische wijze onderwijzen over medische beeldvormingstechnieken. Maar voor ik daar verdere vragen over kan stellen, worden we voorgesteld aan Harry, een levensgroot anatomieskelet van de sectie biologie, of om preciezer te zijn: de hand van Harry. Harry hoort bij het Canisius College, zoals de dag bij de nacht. Na jarenlange trouwe dienst in het biologielokaal en een lang verblijf op zolder, waar hij verdraaid nog aan toe tot ergernis van sommige collega’s altijd werd gevonden met een peuk tussen de kaken, viel hij op een dag uit elkaar. Dick vroeg de sectie biologie om zijn hand en kreeg hem.
De lichten gaan uit…
Dick plaatst een fluorescentie-scherm in de afgesloten cabine en vertelt wat er gebeurt. “Het scherm licht op op de plekken waar de röntgenstraling het scherm raakt”. Dick drukt op de knop van het röntgenapparaat en door het loodglas zien we op het scherm een scherpe bundel schijnen. Vervolgens plaatst hij plaatjes van verschillende materialen naast elkaar in de cabine en na een druk op de knop zie je meteen dat sommige materialen de röntgenstraling beter tegenhouden dan andere, en dat dikkere plaatjes meer straling tegenhouden dan dunnere plaatjes van hetzelfde materiaal de halveringsdikte in de praktijk. Daarna moeten de leerlingen zelf bedenken hoe je deze eigenschappen kan inzetten om door dingen heen te kijken, zoals bij medische beeldvorming. En om aan te tonen hoe goed dat werkt, gaat er een verrassingsdoosje rond door de klas, waarvan de leerlingen de inhoud moeten raden. Om te laten zien wie de inhoud juist heeft geraden, wordt het verrassingsdoosje in de cabine gezet, en na een druk op de knop zien we de hand van Harry, zonder sigaret, ons vrolijk toezwaaien.
Dit artikel verscheen in NVOX, nummer 3, 2022
10VoorNatuurkunde bezoekt regelmatig docenten om nieuwe lesideeën op te doen. Heb jij een interessant idee en ontvang je graag het team van 10VoorNatuurkunde eens bij jou in de klas of op school? Stuur dan een berichtje naar Henriëtte (henriette.vanhedel@smarttrack.education). Bellen kan ook.
